Cmentarz na Rossie w Wilnie jest niezwykle ważnym dla Polaków miejscem, silnie związanym z historią Rzeczypospolitej. Zaliczany jest do jednej z najważniejszych narodowych nekropolii. W skład cmentarza wchodzą niezwykle klimatyczna Stara Rossa (1769 r.), Nowa Rossa (1847 r.) oraz Cmentarz Wojskowy z 1920 r i Mauzoleum Matka i Serce Syna (1936 r.), gdzie pochowana jest Maria z Bilewiczów Piłsudska oraz serce jej syna – Marszałka Józefa Piłsudskiego. Obiekt ten umieściliśmy na liście 10 miejsc, które trzeba odwiedzić w Wilnie. Mieści się on około 1,5 kilometra od Ostrej Bramy. Możliwy jest do niego łatwy dojazd komunikacją miejską (więcej na ten temat możesz przeczytać tutaj). Jego adres to ul. Rasu 32, a wejście do niego jest bezpłatne.
Jeśli wybierasz się odwiedzić stolicę Litwy to zachęcamy do zapoznania się z artykułem Wilno – informacje dla odwiedzających, gdzie przedstawiliśmy dużo praktycznych aspektów związanych z pobytem w tym mieście.
Podczas naszej ostatniej wizyty w tym miejscu, trafiliśmy na bardzo pochmurny i mglisty dzień, który dodawał Starej Rossie dodatkowego uroku. Na cmentarzu oprócz nas nie było nikogo innego, a przechadzanie się po nim w zupełnej ciszy wprowadzało w jego wyjątkowy klimat.
Cmentarna brama.
Historia Cmentarza na Rossie
Pierwsze informacje na temat pochówków w tym miejscu pochodzą z XV wieku, z czasów masowego rozprzestrzeniania się śmiertelnych chorób zakaźnych. W XVIII wieku mieszkańcy Wilna byli grzebani na cmentarzu parafialnym przy kościele św. Józefa i św. Nikodema, jednak w drugiej połowie XVIII wieku cmentarz ten był już bardzo zaniedbany, a także przeszkadzał w dalszej rozbudowie miasta. W 1783 roku wydano decyzję o przeznaczeniu części cmentarza pod budowę.
Wilno potrzebowało nowego cmentarza. Według niektórych źródeł cmentarz założony został w 1769 i powstał jako pierwsza nekropolia Wilna nie leżąca bezpośrednio przy kościele. Niektórzy historycy kwestionują jednak tę datę uważając, że jest to literówka i sugerują, że cmentarz powstał w roku 1796. Mógłby na to wskazywać rok poświęcenia cmentarza – 1801. Cmentarzem opiekowali się jezuici z kościoła Wniebowstąpienia Pańskiego. Według źródeł z tego okresu cmentarz nazywany był Misjonarskim lub na Rossie.
Na początku XIX wieku okazało się, że cmentarz wymaga powiększenia. Proboszcz parafii opiekującej się nim nabył część ziemi, która obejmowała dolinkę i wzgórze, które nazwane zostało później Górką Literacką. Obszar cmentarza powiększył się niemal dwukrotnie, do 6,2 hektara. Misjonarze zbudowali przy bramie mały szpital, który służył jako przytułek dla starszych, schorowanych mieszkańców. W kolejnych latach wybudowano murowane katakumby. Przechowywano tam zwykle zasłużonych dla miasta i zamożnych mieszkańców. W roku 1850 przy cmentarzu postawiono neogotycką murowaną kaplicę. Podczas powstania na Litwie, w roku 1863 powstańcy ukrywali broń na cmentarzu na Rossie. Obok kaplicy wybudowano drewnianą dzwonnicę, która w 1888 roku została przebudowana na murowaną. Jej fundatorem był lekarz Hilary Raduszkiewicz, a projektantem i budowniczym architekt Julian Januszewski.
Cmentarz Wojskowy i Mauzoleum Matka i serce syna
Część Starej Rossy stanowi także niewielki Cmentarz Wojskowy, który powstał w 1920 roku. Znajduje się tu grób matki Józefa Piłsudskiego – Marii z Bilewiczów Piłsudskiej, który jest miejscem pochówku kryształowej urny z sercem Józefa Piłsudskiego. Piłsudski sam wybrał to miejsce na pochówek, co ogłosił siedem lat przed swoją śmiercią. Na nagrobku znajduje się granitowa płyta oszlifowana przez Bolesława Sypniewskiego, na której znajduje się słynny napis: Matka i serce syna.
Na grobie wyryto również motto:
Kto mogąc wybrać, wybrał zamiast domu
Gniazdo na skałach orła, niechaj umie
Spać, gdy źrenice czerwone od gromu
I słychać jęk szatanów w sosen szumie
Tak żyłem
Przy bramie wejściowej spoczywają polscy oficerowie i ochotnicy, którzy zginęli w walkach o Wilno w latach 1919-1920 oraz żołnierze Armii Krajowej, którzy zginęli podczas operacji Ostra Brama w 1944 roku. Spoczywa tu 242 polskich żołnierzy. Na Rossie pochowani zostali także filozofowie, poeci, rzeźbiarze, malarze, historycy, działacze oraz inni. Na cmentarzu znajdziemy nazwisko działacza politycznego Joachima Lelewela, ojca Juliusza Słowackiego – Euzebiusza czy pierwszą żonę Józefa Piłsudskiego – Marię Piłsudską.
Najnowsza historia i czasy współczesne
Pod koniec pierwszej połowy XIX wieku na cmentarzu zaczęło brakować miejsca na pochówek, założono więc nową nekropolię po drugiej stronie ulicy Listopadowej, tak zwaną Nową Rossę. Po roku 1945 i opuszczeniu Wilna przez Polaków cmentarz był dewastowany przez wandali, a także stał się miejscem spotkań podejrzanych osób. W grobowcach składowano materiały budowlane i tworzono warsztaty. Władze miasta długo nie reagowały na ten proceder. W 1952 roku doprowadzono do zniszczenia katakumb na Starej Rossie. Kilkanaście lat później cmentarz zamknięto dla nowych pochówków i wpisano do rejestru zabytków.
Wiele zabytków starej nekropolii znajduje się w bardzo złym stanie, dodaje to jednak nekropolii pewnego uroku. Wpływ na to ma również fakt, iż cmentarz znajduje się na czterech stromych wzniesieniach: Górce Literackiej, Górce Anielskiej, Wzgórzu Pomocnym i Wzgórzu Południowym. Konserwacją nekropolii zajmuje się Społeczny Komitet nad Starą Rossą. Na szczęście, w przeciwieństwie do Cmentarza Łyczakowskiego, na Starej Rossie nie znajdziemy szpecących grobów z okresu komunizmu.
Groby Litwinów.
I znajdujące się tuż obok nich groby Polaków.
