Park Narodowy Kozara to jeden z czterech parków narodowych w Bośni i Hercegowinie. Położony jest w Republice Serbskiej (jednej z dwóch składowych Bośni i Hercegowiny) na terenie Bosnanskiej Krajiny, w północno-zachodniej części kraju. Jego powierzchnia stanowi nieco ponad 33 kilometry kwadratowe, a status parku narodowego posiada od 1967 roku. Kozara uznawany jest za jeden z najlepszych terenów łowieckich w kraju (występuje tu duża liczebność jeleni, kaczek, bażantów i zajęcy). Na przyznanie statusu parku narodowego nie wypłynęły jednak walory przyrodnicze, które nie są jakoś szczególnie powalające, ale znaczenie historyczne. W tym miejscu rozegrała się jedna z najważniejszych operacji II Wojny Światowej na terenach byłej Jugosławii. W parku w 1972 roku stanął 33-metrowy Monument Rewolucji, a miejsce to stało się jednym z ważnych symboli i było wykorzystywane w powojennej narracji prowadzonej przez Jugosławię. Pomnik Rewolucji to miejsce, które powinni odwiedzić przede wszystkim miłośnicy modernizmu oraz jugosłowiańskiej sztuki monumentalnej.
Monument Rewolucji w Parku Narodowym Kozara – dojazd i informacje praktyczne
współrzędne GPS: 45.013783, 16.909174
współrzędne GPS parkingu: 45.012886, 16.913023 (parking)
cena parkingu: bezpłatny
godziny otwarcia: monument dostępny jest całą dobę
wstęp: wjazd do parku narodowego 1 km za osobę (około 2,2 zł), wejście do muzeum rewolucji 1 km za osobę (około 2,2 zł)
czas zwiedzania: od 15 minut do godziny
Dojazd do miejsca, w którym można pozostawić samochód, odbywa się asfaltową drogą o dobrym stanie nawierzchni. Monument Rewolucji wzniesiony został na najwyższym szczycie parku, a dotarcie do niego z parkingu zajmuje kilka minut (około 200 metrów). Tuż obok parkingu znajduje się niewielka restauracja oraz czterogwiazdkowy hotel obsługujący głównie turystów przyjeżdżających tu w sezonie zimowym (tuż obok znajduje się wyciąg narciarski).
Zwiedzanie monumentu oraz parking są bezpłatne, wcześniej należy jednak uiścić opłatę za wjazd do parku narodowego. Pobierana jest ona w gotówce na granicach parku. Obok monumentu znajduje się również płatne niewielkie muzeum przypominające o historycznym znaczeniu tego miejsca.
Monument Rewolucji (Mrakovica Memorial) i jego symbolika
Monument Rewolucji (Spomenik Revoluciji) w Parku Narodowym Kozara, w stosunku do którego używana jest również nazwa Mrakovica Memorial, powstał w 1972 roku. Konkurs na projekt monumentu ogłoszono w 1969, a jego budowa zainicjowana 2 sierpnia 1971 roku trwała niespełna rok. Pomysłodawcą i projektantem pomnika był chorwacki rzeźbiarz Dušan Džamonja.
Dojście do monumentu odbywa się po szerokich betonowych schodach. Idąc po nich widzimy stopniowo wyłaniający się pomnik, mający około 99 metrów średnicy, składający się z 33-metrowej wieży (o średnicy 8 metrów) oraz ułożonych wokół niej bloków. Do wybudowania monumentu wykorzystano 1000 ton cementu, 4000 metrów sześciennych kruszywa oraz 200 ton stali.
Pomnik stanowi doskonały przykład jugosłowiańskiej sztuki monumentalnej, w której zrezygnowano z figur przedstawiających postacie, wszelkich symbolów religijnych i nacjonalistycznych, zastępując je abstrakcyjnymi formami geometrycznymi. Niecodzienny w porównaniu do innych części świata zabieg, miał powodować budowanie poczucia jedności między wszystkimi narodami Jugosławii. Geometryczne formy miały przypominać o przeszłości, dystansując się od jej nacjonalistycznej części oraz symbolizować nadchodzącą nowoczesną przyszłość.
Według samego twórcy cylindryczny monument składający się z dwudziestu pionowych segmentów, symbolizuje walkę światła z ciemnością. Betonowe filary mają symbolizować światło, życie i zwycięstwo, a znajdujące się w nich zagłębienia – ciemność i śmierć. Ustawione w horyzontalny sposób względem pomnika betonowe bloki symbolizują siły wrogów, którzy bezskutecznie próbują zniszczyć życie i światło.
Monument Rewolucji dawniej i dziś
Po II Wojnie Światowej, początkowo miejsce to nie należało do najważniejszych miejsc upamiętniających wydarzenia tamtego okresu, a coroczne obchody były raczej skromne. Z czasem jednak rósł mit bitwy o Kozara, a kiedy w 1956 roku rozpoczęto przygotowania do utworzenia tu parku narodowego, zaczęto planować również utworzenie tu ogromnego kompleksu. Po utworzeniu parku narodowego oraz oficjalnym otwarciu pomnika, co roku odbywały się tu uroczyste obchody 4 lipca (Dzień Walczących), który był jednym z narodowych świąt Jugosławii. W okolicy monumentu w latach 70. odbywały się też obozy ORA (młodzieżowych akcji pracy – omladinske radne akcije), które były jednym z elementów komunistycznego wychowania.
Na skutek rozpadu Jugosławii i wojny domowej, wiele monumentów upamiętniających II WŚ oraz wspólne państwo zostało zniszczonych. Pomnik Rewolucji w Kozara, ze względu na spore oddalenie od miast, nie uległ zniszczeniu i obecnie, mimo iż jest już nadszarpnięty przez ząb czasu, znajduje się w stosunkowo dobrej kondycji.
Znajdujący się przed wejściem krzyż został dostawiony dopiero po wojnie domowej w latach 90. XX wieku.
Bitwa o Kozara
Bitwa o Kozara to jedna z najważniejszych bitew II Wojny Światowej na terenie Jugosławii. Bitwa o szczyt toczyła się od 10 czerwca do końca sierpnia 1942. Najważniejszy jej fragment rozegrał się jednak w nocy 3 lipca. Po jednej stronie stanęli Niemcy wspierani przez chorwackich Ustaszy oraz serbskich Czetników, po drugiej komunistyczna partyzantka Jugosławii składająca się głównie z Serbów. Siły państw Osi liczyły około 37 tysięcy żołnierzy wobec 3 tysięcy partyzantów wspieranych przez około 60 tysięcy cywilów.
Znajdujące się obok monumentu niewielkie muzeum wykonane jest w podobnym stylu.
Bitwa rozpoczęła się 10 czerwca i początkowo układała się po myśli partyzantów, którzy skutecznie bronili swoich pozycji. Z czasem nacisk przeciwników był jednak zbyt mocny i naziści zaczęli przełamywać obronę. Josip Broz Tito wraz z ocalałymi 900 ludźmi przedostał się w kierunku góry Grmeč. W bitwie zginęło 7 tysięcy żołnierzy Osi, 1700 komunistycznych żołnierzy i około 10 000 cywilów. Na skutek bitwy kolejne 15 000 cywilów poniosło śmierć w obozie zagłady w Jasenovac.
Mimo iż bitwa nie zakończyła się dla partyzantów zwycięstwem, często wykorzystywana była w powojennej mitologii Jugosławii pokazując jak dzielni żołnierze i cywile mimo ogromnej przewagi wroga dzielnie stawiali opór faszyzmowi.
Częścią monumentu są tablice, na której przedstawiono nazwiska 9921 poległych w bitwie partyzantów.
Podsumowanie
Monument Rewolucji w Parku Narodowym Kozara to jeden z najlepiej zachowanych i najbardziej okazałych przykładów jugosłowiańskiej sztuki monumentalnej na terenach dzisiejszej Bośni i Hercegowiny. Jeśli jesteście fanami modernizmu i lubicie monumentalne budowle lub interesujecie się historią byłej Jugosławii, warto będąc w okolicy odwiedzić to miejsce.
